Các Châu bản triều Nguyễn có niên đại 1802 - 1945 được trưng bày tại Triển lãm “Ngự phê trên Châu bản triều Nguyễn”. Triển lãm nhằm giới thiệu tới công chúng các hình thức ngự phê của các vị vua triều Nguyễn, cung cấp thêm những thông tin về tư tưởng chỉ đạo của nhà vua trên văn bản cũng như cách thức phê duyệt trong chế độ văn thư các triều đại cuối cùng.
 |
| Các kiểu đánh dấu, viết lên châu bản của vua Nguyễn thời trị vì tại cố đô Huế |
Qua nội dung và hình thức châu phê cũng phản ánh phần nào thư pháp, chương pháp của các vị hoàng đế, điển hình như Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, Thành Thái, Khải Định. Từ các châu bản, cũng có thể hình thành nên“bộ sưu tập thư pháp thảo thư của các hoàng đế Nguyễn” với những nét chữ thảo khoáng đạt, đạt đến tính thẩm mỹ cao trong lối thể hiện thư pháp của người xưa.
 |
| Nét bút phê của vua Gia Long |
Nét bút phê của vua Gia Long (màu đỏ) trên bản tấu của tộc An Nhơn (huyện Hòa Vang, phủ Điện Bàn) xin kê vua kê khai họ tên, tuổi, số dân các hạng của tộc để làm sổ bộ. Bản tấu này vào năm 1818, tức cách hiện nay gần 200 năm.
Tờ khải của Viện Thái Y năm Gia Long thứ 18 (1819). Nội dung : Ngự y phó Viện Thái y Đoàn Văn Hòa về thang Bát vị hoàn có gia giảm, uống sớm tối cho vua. Vua Gia Long sau đó phê : Tiết tiểu hàn đã qua, đang dần đến ấm áp, chính là lúc mong khỏe mạnh.
Bản tấu của Tuần phủ 2 tỉnh Quảng Trị và Quảng Bình năm Minh Mạng thứ 19 (1838) nói về tình hình các quan 2 tỉnh cầu mưa được mưa. Vua Minh Mạng đã ngự phê : Được tin có bản tấu nói có mưa khắp nơi, trẫm vui lòng, duy tại kinh gặp đợt gió rét, lúa mạ sợ chẳng được đẹp hoàn toàn, không biết ở trấn hạt ngươi có bị gió rét hay không.
Bản tấu của trấn Nghệ An năm Minh Mạng thứ 7 (1826). Các quan ở đây kính tâu về việc dân tố cáo quan tham nhũng ở Nghệ An. Vua phê : Lập tức cách chức Phan Nhật Tỉnh. Việc này thấy lỹ lẽ các ngươi phân tích rất rõ ràng, thực đáng khen. Hãy gắng lên.
Bản tấu của Trương Minh Giảng năm Minh Mạng thứ 15 (1834). Nội dung Trương Minh Giảng, Nguyễn Xuân, Trương Phúc Đĩnh tâu về việc đã dẹp giặc ở biên giới. Vua phê : Xem tờ tấu thấy quân ta ít đánh quân giặc đông mà liên tục giành thắng lợi, khiến cho quân giặc mạnh mà phải khiếp sợ chạy trốn ra khỏi biên giới, không dám manh tâm nhòm ngó tới. Công lao của các khanh rất đáng khen ngợi. Lòng Trẫm cũng rất vui mừng úy lạo, sẽ có chỉ riêng gửi đến. Kính theo
Bản tấu của quan Đê chính về tình hình tu bổ, hoặc đắp thêm bề mặt chân
đê hoặc đắp cao thêm đê điều ở Bắc thành cốt sao cho kiên cố (năm Minh
Mạng thứ 11 – 1830). Vua phê ý các quan làm cốt sao cho chắc chắn, lo
liệu cho đê điều thực kiên cố để vua cùng người dân đều vui mừng.
Bản tấu của Phòng Văn thư năm Minh Mạng thứ 3 (1822) kê khai danh sách các y sinh giỏi hay kém. Vua phê, một số y sinh giỏi được thưởng từ 6-5 lạng bạc. Các y sinh yếu phạt đánh 60 trượng, 50 roi, 40 roi. Những người khác được miễn thưởng phạt.
Cũng có những lúc, vua thể hiện tâm trạng buồn rất rõ khi lễ tế đàn Nam Giao bị hoãn lại do chuyển mưa rét. Bản tấu của Bộ Lễ năm 1838, vua Minh Mạng phê : Trẫm từ khi lên ngôi đến nay, phàm kính gặp lễ Nam Giao đều rất thành kính xin trời lượng chứng giám. Nay lại xảy ra sự thực bất đắc dĩ này. Thật là khổ tâm. Sẽ có chỉ riêng.
Nét phê của Vua Thiệu Trị năm 1842, về việc ban cho hoàng tử, hoàng nữ mỗi loại dầu, rượu loại 1, các đại thần phải đi phát ngay.
Bản tấu của Bộ Lễ cho vua Thiệu Trị năm 1842 về trường hợp Nguyễn Kim Hoán, tỉnh Bắc Ninh khi thi Hội được xếp thứ 7, nhưng đến lúc thi Đình thì mắc bệnh sốt rét hôn mê rất nặng , không thể vào thi Đình được. Vua đã phê : Nguyễn Kim Hoán lần này miễn phải vào thi. Sau khi bệnh khỏi nên giải quyết thế nào cho thỏa đáng, truyền cho bộ ấy bàn bạc rõ ràng rồi tâu lên đầy đủ.
Tờ phúc của Bộ binh năm Thiệu Trị thứ 7 (1847) về việc tuyển chọn voi. Vua phê : Chọn voi ngự, điều cốt yếu là như thớt voi Thái Bình, trang nghiêm, giỏi dang, thuần lương, khỏe là được.
Vua Tự Đức rất chăm phê, nhiều bản tâu của quan, vua phê vào còn nhiều chữ hơn quan tâu lên.
Vua Tự Đức năm 1874 phê về xử tội các quan để Thành Hà Nội thất thủ vào tay thực dân Pháp với ý : giao cho Truyền thần và Viện Cơ mật tham khảo điển lệ, sự việc tình thế, từ đó mà xử rõ ràng.
Bản tấu chương của Bộ Lễ
Theo các chuyên gia, bộ tư liệu quý này có nhiều triển vọng để xin được công nhận danh hiệu Di sản tư liệu thế giới của UNESCO. Trong hình là bản tấu của bộ Lễ về việc phúc duyệt các ấm sinh mới nhập tỉnh Hà Đông sát hạch, ngày 24/9 năm Thành Thái 18 (1906).
Châu bản triều Nguyễn là các tập tấu, phụng thượng dụ, chiếu, chỉ dụ, tư trình, sớ, bẩm…được đích thân vua ngự lãm hoặc ngự phê bằng mực màu son, truyền đạt ý chỉ hoặc giải quyết các vấn đề chính trị, quân sự, ngoại giao, kinh tế, văn hóa, xã hội...
Những tài liệu này mang đến cho người xem cái nhìn sâu hơn về nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội dưới thời nhà Nguyễn. Đây gần như là báu vật độc nhất vô nhị trong khu vực. Nhật Bản, Hàn Quốc không có Châu bản. Đời nhà Thanh (Trung Quốc) chỉ lác đác, không xuyên suốt chiều dài qua 13 đời như ở Việt Nam.
Trong hình là châu bản về việc thăng thụ quan chức, phong cho Phi tần, Công chúa, niên đại 25/1 năm Thành Thái 9 (1897).
Một số Châu bản của vua Thiệu Trị, niên đại Thiệu Trị 2 (1842).
Ngự y chính viện Thái y Nguyễn Tiến Hậu khải về thang Thất vị và thang Thọ tỳ sắc, niên đại 4/11 năm Gia Long 18 (1819).
Gia Pha va Coi Nguon
